خبرگزاري ساريكا-
ملا کريم علیمیرزایی، شاعر محلي سرخس

  "محلی سرایان" یا "شاعران محلي" کساني هستند که به زبان و گويش محلي در باره شهر و ديار خود شعر مي سرايند و مهم تر آنکه در شعر خود آداب و سنن، آمال و آرزوها، دردها و رنج ها، وقايع و حوادث و در يک کلام تاريخ محلي هر سرزمين را به زبان نظم در مي آورند. به قول آقاي دکتر محمد رضا راشد محصل سروده هاي شاعران محلی آواي دردهاي مردمان هر خطه از خاک ايران است.
در روزگاران گذشته و در غياب رسانه هاي ارتباطي مدرن و امروزي، اشعار شاعران محلي به نوعي نقش رسانه محلي را بازي مي کرده  که هم وسيله ارتباط بين ساکنين آن ديار بوده و هم وسيله تفريح و سرگرمي آنان به شمار مي رفته است.
شهرستان سرخس نيز در گذشته از وجود شاعران محلي يا همان بومي سرايان بي بهره نبوده است. يکي از شاعران محلي نیم قرن پیش سرخس شادروان کريم عليميرزايي است که همشهریان سرخسي اش بیشتر وی را به نام "معلم عليميرزايي" و  يا "ملا کريم" مي شناسند.
ملا کريم فرزند کربلايي علم عليميرزايي به سال 1302 خورشیدی در تام قنبر علي که هم اکنون جزء روستاهاي متروکه سرخس است زاده شد و در سال 1368 خورشیدی دار فاني را وداع گفت. تحصيلات اوليه او به صورت مکتبخانه اي بود و بعدها موفق به اخذ مدرک ششم ابتدايي نظام قديم گرديد. نخستين معلمان وي شادروانان ملا صمد، ملا بربري و سید محمد سادات فاطمي بوده اند.
ملاکریم به دليل علاقه شديدش به شغل معلمي، در سالهاي دهه بيست ابتدا در روستاهاي تام قنبر علي و ياز تپه با داير کردن مکتب خانه به تعليم قرآن و سواد فارسي به کودکان پرداخت. پس از مدتي با تاسيس مدرسه ملي (مشابه مدارس غير انتفاعي امروز) در آبادي تام قنبر علي ، او نخستين معلم اين مدرسه گرديد که سالها به صورت روزمزد خدمت کرد و بعد به صورت رسمی درآمد.
به دليل اشتياق فراوانش به شغل معلمي و مخصوصاً براي اينکه صرفاً معلمي کند و نه کار ديگر، دامداري را رها کرد و حتي سمت کدخدايي تام قنبر علي را نيز کنار گذاشت. اداره کلاس هاي چند پايه و معلمي در روستاهاي تام قنبر علي، تام قلندر، ياز تپه، کندکلي، قوش چاکر، گنبدلي، الله نظر و نوبنياد و حتي تدريس در سياه چادرهاي محله هاي دامداري طايفه عليميرزايي از جمله خدمات فرهنگي ملاکریم در آن روزگار است.
دلسوزي فراوان وي نسبت به کودکان لازم التعلیم علیمیرزایی، بلوچ و زابلی ساکن محدوده کندکلی و آبادی های اطراف آن، فروتنی، تعهد شدید به کارش، سعي در کسب روزي حلال از طريق معلمي  و تشويق فرزندان به کسب علم از ويژگيهاي بارز ملا کريم بود. او براي متقاعد کردن پدراني که به دليل مشکلات معيشتي و يا موانع فرهنگي حاضر نبودند فرزندان خود را روانه مدرسه کنند از هيچ تلاشي دريغ نمي ورزيد و حتي زحمات مضاعفي همچون سرپرستي فرزندان آنان را در فصل شير دوشي به عهده مي گرفت به گونه اي که منزل وي در فصل بهار به صورت شبانه روزي پذيراي کودکاني از طايفه عليميرزايي بود که والدين شان براي دامداري روستاها را ترک کرده و عازم "محله ها" شده بودند.
ملا کريم پيشکسوت معلمي در بين همشهريان عليميرزايي ما سرخسي ها است و به دليل دوره طولاني معلمي اش در مکتبخانه و مدرسه، آموزگار دو سه نسل به حساب می آید و از اين حيث حق بزرگي به گردن شاگردان خود دارد. او همچنين افتخار نوحه خواني و مداحي اهل بيت (ع) را دارد.
علاقه مندي ملا کريم به ادبيات منظوم و استعدادش در سرودن اشعار با گويش عليميرزايي از او شاعري محلي ساخته است. دفتر شعر به جا مانده از وي که در اختیار نگارنده هست در بردارنده سروده هایی است که شاعر در دهه هاي سي و چهل شمسي سروده شده و البته در اندکي از ابيات آن رعايت وزن را ملحوظ  نکر ده است که محتاج تصحيح مي باشد .
به طور کلي اشعار ملا کريم چند بخش مي گردد:
1- اشعار مذهبي شامل حمد و ستايش پروردگار و مدح پيامبر اکرم (ص) و ائمه هدي (ع).
2- اشعاري با مضامين اخلاقي اجتماعي همچون ياد مرگ، بي وفايي دنيا، سخاوت، محبت و نظایر آن.
3- تاريخ محلي شامل حوادث اجتماعي و سرگذشت افراد.
در زمينه اخیر او از تعداد زيادي از اشخاص تاثير گذار و دخيل درحوادث  نام برده و نام سرخس، آبادي ها ، مکان ها وطوايف را در اشعار خود آورده است. از جمله سروده هایش مي توان به زد و خوردهاي شادروان حاج اسدالله خان اسد خاني مرزبان دلير بلوچ در سرکوب اشرار افغاني، ترکمن و از جمله فردي ياغي به نام کريمخان نام برد. که در اشعار دسته اخير کاربرد واژه هاي فارسي با گويش عليميرزايي بيشتر است.

مشهورترين سروده ملا کريم منظومه 88 بيتي "واويلان از ميش مرگي" است که شاعر به نحو مبسوط و زيبايي با همان گويش محلي علیمیرزایی به توصيف واقعه سال 1337 خورشیدی مي پردازد. زمستان بسیار سرد و یخبندان هایی که باعث تلف شدن حدود 90 درصد دام هاي مردم منطقه سرخس شد و در نتیجه آن عده زیادی از مردم منطقه سرخس برای امرار معاش مجبور به مهاجرت به گرگان و دشت، مشهد و ساير نواحي شدند. این واقعه مهم که در تاريخ معاصر سرخس از آن به نام"سال ميش مرگي" شناخته می شود تنها با سروده ملاکریم در حافظه مردم این سرزمین ماندگار شده است.
منظومه ميش مرگي تا سال ها بعد بر سر زبان ها بود و هنوز هم نسل گذشته سرخسي ها ابياتي از آن رابه ياد دارند. منظومه اي که به بياني شيوا يک حادثه مهم را در متن تاريخ محلي سرخس به ثبت رسانده و من براي جلوگيري از مفصل شدن مقاله تنها ابياتي از آن را انتخاب کرده ام:
… در سنه سي و هفت
گوسفندان از دستم رفت
در گرفتم مثل نفت  
واويلان از ميش مرگي

رمه ها بي چوپان شد
 ز هر سو الامان شد
کاه هر من دو تومان شد
 واويلان از ميش مرگي

ميش هاي چال سرخس
خوردن شغال و کرکس
 گرگ و روباه مي کرد رقص
 واويلان از ميش مرگي

هر جا بزن بزن بود
 افغان مرد و زن بود
 هرکس مرد بي کفن بود
واويلان از ميش مرگي

گوسفند نماند در گاش
 خرمن درست شد از لاش
 استخوانم شد خشخاش
 واويلان از ميش مرگي

مردم افتاد به خواري
 همه شدن فراري
 اين است شغل مالداري
 واويلان از ميش مرگي

لباسهاي فرنگي
 هر کس به فرم و رنگي
 کارگر شد در کوه سنگي
  واويلان از ميش مرگي

دروغ نگفته شاعر  
 شدن استاي ماهر    
 تعمير شد باغ نادر                
   واويلان از ميش مرگي

همه جنس جلب شد    
 همه دنيا طلب شد     
ميش مرگي زين سبب شد   
واويلان از ميش مرگي

در اطراف کندکلي          
آموزگارم به ملّي                 
در تام قنبر علي               
واويلان از ميش مرگي

واويلان از ميش مرگي    
سرم از غصه ترکي[ترکيد]    
کاشکي مي شدن گرگي        
واويلان از ميش مرگي

در پايان از لطف فرزندان ایشان آقايان ابراهيم و اسماعيل عليميرزايي که از سر بزرگواري دفتر شعر و اطلاعات مربوط به زندگي اش را در اختيار اينجانب قرار دادند سپاسگزارم و به روان شاعر محلي ملاکريم، نخستين معلم در بین همشهریان عليميرزايي مان درود مي فرستم. اميدوارم با همکاری و همت خوانندگان عزیز "سرخسگرام" مجالي فراهم آيد تا به تدريج ديگر شاعران محلي اين شهرستان و آثار آنان معرفي گردند.
( این مقاله نخستین بار سال ها پیش در دوهفته نامه سرخس منتشر گردید و اینک کانال تلگرامی "سرخسگرام" اقدام به بازنشر آن نموده است).
30 /3/1395

https://telegram.me/sarakhsgram

ملا کریم معروف به معلم علیمیرزایی، زاده 1302.ش تام قنبر علي - درگذشته 1368.ش شهر سرخس.

تصویر دستنوشته آخرین ابیات منظومه میش مرگی اثر شادروان ملاکریم (معلم علیمیرزایی) به تاریخ 7 آبان 1343 خورشیدی.  

در آینده در باره تاریخ، فرهنگ و گویش همشهریان علیمیرزایی مان مطالب دیگری نیز در سرخسگرام عرضه خواهد شد.

اعضای محترم کانال "سرخسگرام"

با عرض سلام و ادب و سپاس از اینکه عضو "سرخسگرام" هستید.

-  "سرخسگرام" کاملاً مستقل بوده و به هیچ نهاد یا شخص خاصی وابسته نیست. "سرخسگرام" دارای مشی علمی فرهنگی و غیر سیاسی بوده و خود را متعلق به یکایک مردم شریف سرخس و همه علاقه مندان و دوستداران آن می داند.  
 
-  کانال تلگرامی "سرخسگرام" منتظر دریافت مطالب، تصاویر و اسناد شما دوستداران سرخس در باره "تاریخ، فرهنگ و مردم سرخس" است. شما توانید مطالب متنوعی را در عرصه تاریخ، جامعه شناسی، مردم شناسی و نظایر آن ارسال بفرمایید. این مطالب می تواند تاریخی، اجتماعی، فولکلور، ادبیات محلی، خاطرات، عکس، سند و نظایر این ها و در زمینه تمامی رشته های دانشگاهی و غیر آن باشد و به لحاظ موضوعی محدودیتی وجود ندارد.

-  کانال "سرخسگرام" خود را مقید به رعایت قوانین رسمی کشور می داند و از انتشار هرگونه مطالب غیر اخلاقی، مغایر با وحدت ملی ایرانیان، مغایر با همبستگی محلی مردم سرخس، مخدوش کننده حقوق شهروندان و یا حرمت اشخاص جداً معذور است.

-  مطالب ارسالی شما که ابتدا در صفحه خصوصی ام در تلگرام قرار می گیرد حتماً به نام خودتان در "سرخسگرام" منتشر خواهد شد مگر اینکه خودتان تمایلی به آن نداشته باشید.

-  نقل قول مطالب "سرخسگرام" با ذکر منبع و مأخذآزاد است و در خصوص بازنشر مطالب، همگان را به رعایت اخلاق و حفظ حقوق نویسندگان دعوت می نماید.

-  لطفاً با فوروارد کردن پست های این کانال به دوستان، آشنایان و وابستگان خود، دیگر علاقه مندان به ویژه دانشجویان و جوانان را تشویق نمایید به "سرخسگرام" بپیوندند.

-  پیشنهاد می کنم  هر چند روز یکبار سری به "سرخسگرام" بزنید و از مطالب جدید آن استفاده نمایید.

-  همراه من: 09153001482 و پست الکترونیکم: namialiasghar@gmail.com است. لطفا با همین شماره در تلگرام با من تماس بگیرید.

-  شما نیز در صورت تمایل شماره تلفن همراه خود را که با آن عضو سرخسگرام هستید در پیج خصوصی ام قرار دهید تا امکان تبادل نظر با شما وجود داشته باشد. یادآور می شوم که در این صورت شماره شما در اختیار هیچکس قرار نخواهد گرفت.

برای شما و عزیزان تان آرزوی تندرستی، شادی و بهروزی دارم.
ارادتمندتان علی اصغر نامی  
30 خرداد 1395
 

برچسب‌ها: مقاله